CÂHİLİYEDEN İSLÂM’A, YESRİB’DEN MEDİNE’YE SÜNNET’İN TOPLUMU DÖNÜŞTÜRMESİ: SÜNNET SOSYOLOJİSİ AÇISINDAN BİR DEĞERLENDİRME
Author :
Abstract
Farklı tanımları yapılabilirse de Sünnet sosyolojisi, Sünnet’in İslâm toplumunu dinî, kültürel, sosyal açılardan değiştirip dönüştürmesi, hayatın hemen her alanı ile ilgili düzenlemeler getirerek yeni bir yapılanma içine girmesi; zihinlerde, kalplerde, inanç ve uygulamada inkılap niteliğinde değişiklikler gerçekleştirmesi olarak değerlendirilebilir. Bu sebeple bu çalışmada önce İslâm öncesi Câhiliye toplumunun dinî, kültürel, sosyal ve ticârî yapısı ve uygulamaları zikredilerek Sünnet’in bunlara karşı tutumu üzerinde durulacaktır. Esasen Sünnet, hazır bulduğu inanç, ibadet ve âdet ve uygulamalara karşı üç biçimde tavır geliştirmiştir: a. Sünnet’in bazı Câhiliye inanç ve uygulamalarını kökünden reddetmesi, b. Sünnet’in bazı Câhiliye inanç, ibadet ve uygulamalarını olduğu gibi ibka etmesi, c. Sünnet’in bazı Câhiliye inanç ve uygulamalarının İslâm’a uymayan kısımlarını düzelterek ıslah etmesi. Konumuza zemin teşkil etmesi bakımından önce Câhiliye ve Sünnet kavramları üzerinde kısaca bilgi verilecek, ardından Mekke’den Yesrib’e, Yesrib’den Medine’ye toplumsal değişimin dinamikleri ile sosyal süreçler ve Sünnet meselesi üzerinde durulacaktır. Metot olarak Câhiliye dönemi ve İslâm dönemi mukayeseli olarak ele alınacak, bu suretle iki paradigmanın yaklaşımını daha somut olarak tespit etme imkânı gözetilecektir. İlgili dönemlere dair erken dönem tarih kaynakları ve hadis literatüründeki veriler, sosyolojinin işlevsel paradigma prensiplerine göre yorumlanıp değerlendirilecektir.
Keywords
Abstract
Although different definitions can be made, the Sunnah sociology can be depicted as the Sunnah transforms Islamic society from religious, cultural and social perspectives, and introduces regulations in almost every field of life; makes radical changes in the minds, hearts, beliefs and practices. Therefore, in this study, the religious, cultural, social and commercial structure and practices of pre-Islamic Jāhiliyya (ignorance) community will be mentioned and the attitude of Sunnah towards them will be emphasized. Essentially, the Sunnah developed three attitudes towards beliefs, worships and customs and practices that it found in Jāhiliyya society. i. The Sunnah's fundamental rejection of some beliefs and practices of Jāhiliyya term. ii. the preservation of the Sunnah some beliefs, worships and practices of Jāhiliyya. iii. The correction of the Sunnah some beliefs, worships and practices of Jāhiliyya that are opposite of Islamic principles. In order to provide a basis for our subject, firstly, the concepts of Jāhiliyya and the Sunnah will be briefly explained, then the dynamics of social change and social processes from Mecca to Yesrib, from Yesrib to Medina will be discussed. As a method, the period of Jāhiliyya and Islamic period will be considered as comparative and thus the possibility of determining the approach of the two paradigms will be considered more concretely. Early historical sources related to the relevant periods and the data in the hadith literature will be interpreted and evaluated according to the functional paradigm principles of sociology.
Keywords
- Abdülhâlik, Abdülganî. Ḥücciyyetü’s-sünne, Riyad: ed-Dâru’l-âlemiyye li’l-kitâbi’l- İslâmî, 1415/1995.
- Ahmed b. Hanbel. Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- Altıntaş, Ramazan. ‚Câhiliye Toplumunda Kadın‛ Diyanet İlmi Dergi. 37/1 (2001), 61-
- Arı, Mehmet Salih, ‚Câhiliye Toplumundan Medenî Topluma Geçiş Süreci: Yeni Bir Sosyal Düzenin Doğuşu‛, İstem, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Yıl:2/4 (2004), 175-190.
- Arslantürk, Zeki; Amman, M. Tayfun. Sosyoloji. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2013.
- Aydın, Fatma. Hicaz Bölgesi Câhiliye Kültürü Çerçevesinde Hadislerde Sosyal Gerçeklik. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi 2015.
- Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük 1, İstanbul: Mas Matbaacılık, 2008.
- A῾zamî, Muhammad Mustafa. Studies In Hadith Methodology And Literature. Indianapolis: American Trust Publication, 1978.
- A῾zamî, Muhammad Mustafa. Dirâsât fi’l-hadîs’in-nebevî ve târihi tedvînih. Beyrut: Mektebü’l-İslâmî, 1413/1992.
- Bedir, Murteza. ‚Sünnet‛. 38: 150-153. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul 2010.
- Belâzurî, Ahmed b. Yahya. Ensâbü’l-eşrȃf. thk. Süheyl Zekkâr ve Riyâz ez-Ziriklî. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1417/1996.
- Belâzurî, Ahmed b. Yahya. Fütûhu’l-büldân. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-hilâl 1988.
- Beyhakȋ, Ebȗ Bekir Ahmed b. Hüseyin, es-Sünenü’l-kebȋr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin. Merkezü Hecr li’l-buhȗs ve’d-dirȃsȃti’l-Arabiyye ve’l-İslȃmiyye,1432/2011.
- Bilmen, Ömer Nasûhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı fıkhiyye Kâmusu. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1967.
- Bozkurt, Nebi, ‚Eğlence‛, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 483, İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
- Coşkun, Ali, ‚Sosyal Bütünleşme, Sosyal Çözülme ve Din‛, Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 13 (2004): 111-151.
- --------------, ‚Sosyal Değişme ve İslâm Hukuku‛, Din Eğitimi Araştırmalara Dergisi, İstanbul 2007, Sayı:18, s. 75.
- Cürcânî, Ali b. Muhammed Seyyid Şerif. Kitâbu’t- ta’rîfât. thk. Heyet. Beyrut: Dȃru’l Kütübi’l- ilmiyye, 1403/ 1983.
- Descamps, Paul. Deneysel sosyoloji. çev. Nurettin Şazi Kösemihal. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1965.
- Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşʻas es-Sicistȃn. Sünen-i Ebî Dâvûd. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- Ebû Hayyân, Alî b. Yûsuf el-Endelüsî. Beyrut: el-Bahru’l-muhît, 1992.
- Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Karaman Ofset 2005.
- Ezrakî, Ebû Muhammed b. Abdillah, Ahbâru Mekke. Beyrut: Dârü’s-sekâfe, 1979.
- Fayda, Mustafa. ‚Câhiliye‛. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 17. İstanbul: TDV. 1993.
- Fayda, Mustafa. Allah'ın Kılıcı Halid b. Velîd. İstanbul: Çağ Yayınları, 1992.
- Fındıkoğlu, Z. Fahri. Hukuk Sosyolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, 1958.
- Fichter, J., Sosyoloji Nedir?. çev. Nilgün Çelebi. Ankara: Attilla Kitapevi, 1996.
- Görgün, Tahsin. İlâhi Sözün Gücü. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2003.
- Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017.
- Güvendi, Sümeyra. Fıkıhta Lehv (Oyun ve Eğlence), Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2008.
- Hamidullah, Muhammed. İslâm’ın Doğuşu. çev. Murat Çiftkaya. İstanbul: Beyan Yayınları, 2002.
- Hamidullah, Muhammed. İslâm’da Devlet İdaresi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998 .
- Hîn, Mustafa, Büyük Şâfiî Fıkhı (trc. Ali Aslan), İstanbul 1994.
- Hitti, Philip K. Siyasî ve Kültürel İslâm tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.
- Isfehânî, Ebu’l-Kâsım el-Hüseyin Râgıb. el-Müfredât li- elfâzi’l-Kur’ȃn. Beyrut 1998.
- İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelik. es-Siretü’n-nebevȋ. thk. Mustafa es-Sekka ve İbrahim el- Ebyâri ve Abdulhafîz eş-Şelebi. Kahire: Mustafa el-Bȃbȋ el-Halebȋ, 1375/1955.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebû Bekir. el-Furûsiye. thk. Meşhur b. Hasan. Suûdi Arabistan Hâil: Dâru’l-Endülüs, 1414/1993.
- İbn Mâce, Ebȗ Abdullah Muhammed b. Yezȋd el-Kazvȋnȋ. Sünen-i İbn Mâce, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el- Ensârî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1994.
- İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa’d. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire Mektebetü’l- Hânci, 1421/2001.
- İbnü’l-Cevzî, Cemalüddin Ebu’l-ferec. el-Muntazam. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, 1412/ 1992.
- İbnü’l-Esir, Ebü’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed. Üsdü’l-ğâbe fî mârifeti’s-sahâbe. thk. Ali Muhammed Muavviz, Adil Ahmed, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415/1994.
- Kapar, Ali. ‚Asr-ı Saadet’te Müşrikler ve Müşriklerle İlişkiler‛. Asr-ı Saâdet’te İslâm, 2: 324. İstanbul: Madve Yayınları, 1995.
- Karadȃvȋ, Yusuf. Sünnet Araştırmalarına Giriş: Sünneti Anlamada Yöntem: Sünnetin Teşri Değeri. çev. Bünyamin Erul, İstanbul: Nida Yayıncılık, 2009.
- Kazıcı, Ziya; Ayhan, Halis. ‚Tâlim ve Terbiye‛. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 516-517, İstanbul: TDV. Yayınları, 2010,
- Kehhâle, Ömer Rıza. Dirâsât ictimâ’iyye fi’l-‘uşûri’l- İslâmiyye. Dımaşk 1393/1973.
- Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslam Düşüncesinde Sünnet-Eleştirel Bir Yaklaşım. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
- Kutluay, İbrahim. Şîa’da Hadis Usûlü Ehl-i Sünnet Hadis Usûlü İle Mukayeseli Bir Çalışma. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2019.
- Kutluay, İbrahim. ‚The Relationship Between The Sunnah and The Waḥy and Its Effects on The Authority of Sunnah According To Some Contemporary Scholars‛. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 49 (2019), 7-47.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- Müttakî, Alâüddîn Ali b. Husamüddin el-Hindî. Kenzü’l-ummâl-fî süneni’l-akvâl ve’l- efâl. thk. Bekrî Hayyânî, Saffetu’l-sekâ. Müessesetü’r-risâle, 1401/1981.
- Olgun, Tahir. Müslümanlıkta İbadet Tarihi. nşr. Abdullah Işıklar. İstanbul Bilmen Yayınları: 1963.
- Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşfû ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur’ân. thk. el- İmâm Ebû Muhammed b. Âşur. Beyrut: Dâru-ihyâi’t-turâsi’l-Arabî 1422/2002.
- Sarıcık, Murat. İslâm Öncesi Dönem Câhiliye Kültürü. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2002.
- Sarmış, İbrahim. ‚Ebû Hırâş el-Hüzelî‛. 10: 158-159. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV. 1994.
- Sırma, İhsan Süreyya. Müslümanların Târihi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2014.
- Süheylî, Ebu’l- Kâsım Abdurrahman b. Abdillah. er-Ravdu’l-ünüf fi şerhi’s-Sîreti’n- nebeviyye li İbn Hişâm. thk. Ömer Abdüsselam. Beyrut: Dâru-ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1421/2000.
- Tekin, Mustafa. ‚Kur’ȃn-ı Kerim'deki Aşiret, Kabile ve Kureyş Kavramlarının Din Sosyolojisi Açısından Tahlili‛. Journal of Islamic Research. 14/ 3-4 (2001) 450-454.
- Tekin, Mustafa. ‚Sünnet Sosyolojisinin İmkȃnı -İslam Sosyolojisine ‚Sünnet‛ten Başlamak‛-, Eski Yeni: Üç Aylık Düşünce Dergisi, sayı: 23 (2011): 5-19.
- Tekin, Abdulkadir. ‚İslâm’da Eğlenceyi Haram Kılan Unsurlar‛, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı 28 (2016): 455-487.
- Tirmizî, Ebȗ Ȋsȃ Muhammed b. Ȋsȃ. Sünen-i Tirmizî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- Tuğlu, Nuri. ‚Hz. Muhammed’in Arap Toplumunda Meydana Getirdiği Sosyal Değişim: Medine Örneği‛. IV. Kutlu Doğum Sempozyumu: Tebliğler, 334-335. Isparta 2002,
- Yeniçeri, Celâl. Hz. Peygamber’in Çevreciliği, Spor Etkinlikleri ve Kur’ȃn’da Çevrecilik. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2014.
- Yücel, Ahmet. Hadis Usulü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2012.
