Author :
Year-Number: 2014-16
Yayımlanma Tarihi: 2018-11-08 16:40:28.0
Language : Türkçe
Konu : Din
Abstract
Keywords
Abstract
Keywords
- 2 Şah-Maksud-Kari ve Şami Damulla arasındaki tartışmanın konusu hadislerdi. Şami Damulla’nın isteğine göre Şah-Maksud-Kari hiçbir hadisi klasik kurallara göre alıntı yapamamıştır; yani isnadını ve “sahih” hadisleri tam olarak söyleyememiştir. Sonra da Şami Damulla halkın önünde onun eğitimli olduğunun simgesi olan çalmasını başından asasıyla atarak alay etmiştir. O günden itibaren, Şami Damulla’nın derslerine katılan tüm âlimler çalmalarını evlerinde bırakır oraya tebetey (bir şapka türü) takarak gelirlerdi. Bkz. ‘Abdulcabbar ‘Azimov’un verdiği sözlü bilgi, Taşkent, 2003.
- 3 Serfend, Reşef Şihabiye’deki Suriye ve Livanlı Şiilerin, Trablus’taki Sünnilerin ve Beyrut’taki Hristiyanların tanınmış üç ailesinin ortak isimleridir. Sünnilerden daha çok Dr. Ahmad Usayli meşhurdur. Bkz. Ahmed Ebu Sa’d, Mu‘camu Esma’il-Usar ve’l-Eşhas ve Lamahat min Ta’rihi’l-‘A’ilat, Beyrut: Daru’l-‘İlm li’l-Malayin, 2003, ss. 683-684.
- 4 Damulla’nın öğrencilerini tanıyan ve onlarla Özbek SSB’nin Oryantalizm Enstitüsünde birlikte çalışan Abdulla Nasırov’dan aktararak Ma‘ruf Salimov’un verdiği sözlü bilgilere göre, Şami Damulla tutuklandığı 1932 yılında 65 yaşındaydı. Bkz. Taşkent 2003.
- 5 İran Şahı Şami Damulla’dan İran’da kalmasını istemiştir. Şami Damulla ile yaptığı dost- ça ve kapsamlı sohbetten sonra Şah, ona daha sonra öğrencisi Zaynuddin Kari’nin (ö. 1983) Taşkent’teki evinden bulunan altın saati hediye etmiştir. Şami Damulla’ya Şah’ın kütüphanesinden istediği herhangi bir el yazması kitabı alması teklif edilmiştir. O da ‘Ali Şir Navai’nin (ö. 1501) “Külliyat’ını” almıştır. Hocasının eski dini kitaplarına Zaynuddin Kari’nin evine 1930 yılında hükümet tarafından arama yapıldığında el konulmuştur. Bkz. Taşkent’te “Maş-Tabib” takma atıyla tanınan ‘Abdulcabbar ‘Azimov’un verdiği sözlü bilgi, Taşkent 2003.
- 6 Molla Musa b. Molla ‘İsa Hoca Sayrami, Tarih-i Hamidi, Pekin 1986, ss. 669-702.
- 8 O dönemde SADUM’un yönetim kadrosunda değişiklikler yapılmıştır. Müftü Muham- med Sadık Muhammed Yusuf’un (1989-1993) taraftarları merkez ofisini ve SADUM’un arşivini bozguna uğratmış ve yangın çıkartmışlardır. Eski müftü Şemseddin Han Babahanov’un (1982-1989) verdiği bilgilere göre bu yangında arasında onun dedesi müftü İşan Babahan Abdulmecidhanov’un (1943-1957) da değerli notlarının olduğu birçok belgeler küle dönmüştür.
- 18 Bütün fetvalarını içeren kalın kitap şeklindeki el yazması İçişleri Halk Komiserliği ta- rafından el konulduğu 1930’lara kadar Zaynuddin Kari’nin özel arşivinde saklanmıştır. ‘Abdulcabbar ‘Azimov’un verdiği sözlü bilgi, Taşkent, 2004.
- 19 O her zaman Taşkentlilerin alışık olmadığı Arap giysilerini giyerdi. Şami Damulla uzun boylu, güçlü beden yapısına sahipti ve her zaman asasıyla gezerdi. ‘Abdulmalik İşMuhamedov’un (1912-2003) verdiği sözlü bilgi, Taşkent, 2003.
- 26 Bu çerçevede ona homoseksüellik, Müslümanlardan sadaka olarak para almak, kadın- lara düşkünlük, alkol kullanmak, Ramazanda orucu bozmak gibi suçlamalar yöneltilmekteydi. Şami Damulla’nın özel hayatı yoktu. Bununla birlikte, Kaşgar’dan ayrıldığında orada Kaşgarlı bir kadından 5-7 yaşlarında bir kızının olduğu söyleniyordu. (‘Abdulcabbar ‘Azimov’un verdiği sözlü bilgi, Taşkent, 2004). En önemlisi de, Büyük Britanya’ya için casusluk yapmakla suçlanmasıydı.
- 27 Muhammed-Amin Taş-Hocaev ile ‘Abdulvali Hocaev’lerin 22 Temmuz 1961’de yazdıkla- rı dilekçe. Özbekistan Cumhuriyeti İlimler Akademisi Doğubilim Enstitüsü çalışanlarının özel arşivinde bulunan Y. Hakimcanov ile ilgili özel dosya.
- 29 Diplomanın orijinali 27 Aralık 1974’de merhumun vasiyetine üzerine onun kabrine naa- şıyla birlikte gömülmüştür. Onun oğlu dilbilimci, doçent Maksud-‘Ali Hakimcanov’un (d. 1938) vermiş olduğu sözlü bilgiye göre, diplomanın yedi nüsha olarak fotokopisini almıştır ( bu nüshaları akrabaları Z. Babahanov, ‘Abdul‘aziz Kari Mahmudov’lara dağıtmıştır). Diplomada Molla Yunus’un altı atasının ismi, el-Cami‘u’s-Sahih’in İmam Buhari’den Şami Damulla’ya kadarki ravilerinin zinciri ve onun bu metnin öğretimine ilişkin yazılı izninden bahsedilmektedir. Araştırmamızda kullandığımız kopya haricinde, bu arşivde Molla Yunus’un bizzat kendi elleriyle yeniden yazdığı Şami Damulla’nın diğer yazı ve anıları da bulunmaktadır. Bu yazıların bugünkü sahibi, yazıları yayınlamayı düşünmektedir. Taşkent, 2003.
- 30 Bu diploma Şah-İkram Şah-İslamov tarafından sonradan yeniden yazılmıştır. Bu belge doktor Maryam İşmuhamedova tarafından 1960’da bulunmuş ve ‘Abdul‘aziz Mansur aracılığıyla Z. Babahanov’a verilmiştir. Bu diplomada veriliş tarihi 1931 senesi gösterilmiştir, oysa Z. Babahanov’un verdiği bilgilere göre kurs 1929’da tamamlanmıştır. Z. Babahanov’un SSCB Yüksek Öğretim Kurulu’na ‘ya verdiği ifadeler, Şah-İkram Şahİslamov’un özel dosyası, Özbekistan Cumhuriyetinin İlimler Akademisi, Şarkiyat Enstitüsü çalışanlarının özel arşivi, s. 26.
- 31 ‘Abdul‘aziz-Kari Mahmudov’un (d. 1908) verdiği sözlü bilgi, Taşkent, 2004.
- 32 Cahangir ‘Abdupattahov’un verdiği sözlü bilgi. Ayrıca Taşkent’teki Ehli Hadis çevresinde Şami Damulla Ezher’de eğitim gördüğü sırada, manevi arayışla içinde bulunduğu zor günlerde ağzından içine kutsal nur girdiği ve bu olaydan sonra da olağanüstü yeteneklere sahip olduğuna dair efsaneler söylenmektedir. ‘Abdulcebbar ‘Azimov’un verdiği sözlü bilgi, Taşkent, 2003.
- 34 Hakimcanov Y., “Navayi albümü”, Özbekistan Madaniyati Gazetesi, 26 Nisan 1968; Urinbayev A., ‘Abdurrazak Samarkandi’nin Hisdistan’a yaptığı ziyareti sırasındaki seyahat notları, Arap harfleri ile yazılan metin Y. Hakimcanov tarafından yeniden yazılmıştır. Taşkent, 1960; Şamiy, Nizamidin. Zafar-nama, Farsçadan Özbekçeye Y. Hakimcanov tercüme etmiştir, Taşkent, 1996.
- 35 Maksud-‘Ali Hakimcanov’un verdiği sözlü bilgi, Taşkent, 2004; Şami Damulla’nın önceki ve sonraki öğrencileri arasındaki ilişkinin araştırılması gerekmektedir.
- 36 Hakimcan-Kari Vasiev’in (d.1905) verdiği sözlü bilgi, Margelan, 2003; ‘Abd al-Malik İş- Muhamedov’un verdiği sözlü bilgi, Taşkent 2003; H. Vasiev Hasan Hazrat’ı sevmiyordu ve ona “Hasan-ahlat” (çöp) diyordu.
- 37 Hasan Hazrat Ponomarev’in cesedini Sakiçman’da ustaların aksakalı olan ‘Abdulcabbar Hacı kaçak bir şekilde hastaneden almış ve Taşkent Müslümanları tarafından onurlu bir tören ile defnedilmiştir. Bu sebeple aksakal tutuklanmış ve hapishanede kaybolmuştur. ‘Abdulmalik İş-Muhamedov’un verdiği sözlü bilgi, 2003.
- 39 Safiya Han ‘Usmanhocayeva’nın (d. 1922, İşan Babahan’ın kızı) verdiği sözlü bilgi, Taş- kent, 2004.
- 40 Geniş bilgi için bkz: Babacanov B., “Babahanovı”, İslam na territorii bıvşey Rossiyskoy İmperii, Ansiklopedik Sözlük, 4. Baskı, Moskova, 2003, s. 12-14; Babacanov B., Olkott M., “SADUM”, İslam na territorii bıvşey Rossiyskoy İmperii, Ansiklopedik sözlük, 4. Baskı, Moskova, 2003, s. 69-72; 1949-1950 yıllarından itibaren Z. Babahanov SADUM’un fiili ve gizli başkanı olmuştu. 1951’de SADUM yönetimine hükümet tarafından biri İşan Babahan’ı taşıması, diğeri onun özel işlerinde kullanması için ZİM markasında iki araba tahsis edilmiştir. Safiya-han ‘Usmanhocayeva’nın verdiği sözlü bilgi, Taşkent, 2004.
- 42 Bkz.: Babacanov B., “O fetvah SADUM protiv neislamskih obıçayev”, İslam na postso- vetskom prostranstve: vzglyad iznutri, Moskova, 2001, s. 170-184.
- 43 Z. Babahanov’un döneminde sadece tek mezhebin öğretilerini okumayı isteyen ve özel- likle Hanefi mezhebi hakkında çok konuşan öğrencilere için Mir-i ‘Arab medresesinden atılma tehlikesi vardı. Rahmatullah Kari ‘Abidov’un (d. 1951) verdiği sözlü bilgi, Taşkent, 2004.
- 44 Z. Babahanov’un yakın taraftarı ‘Abdulkahhar ‘Abdussettarov’un (d. 1937) verdiği söz- lü bilgi, Taşkent, 2004; Z. Babahanov 1950’lerde ‘Abdul‘aziz Kari Mahmudov’a kendisinin yirmi beş senedir Şafii mezhebinin kurallarını takip ettiğini itiraf etmiştir. O, Şami Damulla’nın kendisine hediye ettiği Tabakatu’ş-Şafiiye adlı büyük eseri evinde saklamıştır. ‘Abdul‘aziz Kari hangi amaçla olduğunu bilmeden müftünün (Z. Babahanov) isteği üzerine bu eserden 6-7 defter hacminde notlar almıştır. Daha sonra o ve Şah-İkram Şah-İslamov yine müftünün isteği üzerine Buhari’nin el-Edebu’-Mufred’ini Özbekçeye tercüme etmişlerdir.
- 45 Getirdiği kitaplar arasında Şafii din alimi el-Kaffal eş-Şaşi’nin (ö. 976) Nevabiğu’l-Ke- lim, el-Heysem b. Kuleyb eş-Şaşi’nin Müsned’i vs. eserler bulunmaktadır. Kavamuddin Munirov’un verdiği sözlü bilgi, Taşkent, 2003.
- 46 Molla Nafik’in ismi Şah-Rasul idi ve bu da gelenekçi Hasan Hazrat’ın hoşuna gitmiyordu (“Şah” kelimesi “padişah”ı, yani hükümdarı andırıyordu, “rasul/resul” da Peygambere ima ediyordu). Bu ismi taşımasını küfür sayarak ona Nafik ismini koymuştur. ‘Abdul-Malik İş-Muhammedov’un verdiği sözlü bilgi, Taşkent, 2003.
- 49 Şuhrat İslamov’un (d. 1954) vermiş olduğu sözlü bilgi, Taşkent, 2004; Turdi-bay-damulla ilk başta Taşkentli sufi Miyan ‘Abdussamad Han’ın müridiydi. Ancak sonradan ondan uzaklaşmış, hatta sufi öğretiyi eleştirmiştir. Kasim-Kari’nin verdiği sözlü bilgi, Taşkent,
- 50 ‘Abdul‘aziz Mansur’un (d. 1949) verdiği sözlü bilgi, Taşkent, 2004. O, bu tercümelerin İslam bilimlerini, hiçbir okul ve dini otoritelerin görüşlerini hesaba katmadığı ve Kur’an ayetlerinin sübjektif ve bağımsız yorumlanarak yapıldığından dolayı İslam’ın temellerine tamamen aykırı olduğunu savunmaktadır.
- 52 Z. Babahanov müftü sıfatıyla onun Hokand’daki evini ziyaret etmiştir. Oradaki camiye imam olma teklifini Şah Rahim-Kari: “Evden dışarı çıkmak münkün değil. Orada her şey yanıyor!” diye cevaplayarak geri çevirmiştir. Onun tek öğrencisi Hokand’lı Mahsum-Paçça idi. Oğlu Muhammad Şah-Kamalov’un verdiği sözlü bilgi, Hokand, 2003.
- 53 Hakimcan-Kari Vasiev ile oğlu ‘Abdussalam Vasiev’in verdiği sözlü bilgiler, Margelan, 2003, Taşkent, 2004.
- 54 Fergana vadisinde Hadis okuyan ve okumakta olan herkese “Vehhabi” denir. Hakimcan- Kari Vasiev’in verdiği sözlü bilgi Margelan, 2003.
- 55 Abdulhakim Aripov’un verdiği sözlü bilgi. Taşkent, 2003.
- 56 Babadjanov B., Kamilov M., “Muhammadjan Hindustani (1892-1989) and the Beginning of the «Great Schism» among the Muslims of Uzbekistan”, Islam in Politics in Russia and Central Asia (Early Eighteenth to Late Twentieth Centuries), Kegan Paul, LondonNew York-Bahrain, 2001, ss. 195-219.
- 57 İslam, Entsiklopediya, Taşkent, 2004. s. 22-23.
